In Nederland zijn er zo’n 2,5 miljoen koeien die gebruikt worden om hun melk, waarvan 40% jonge koeien.[1] Deze koeien lacteren gemiddeld elk ongeveer 8.000 liter moedermelk per jaar.[2] Veel mensen denken dat de koeien met plezier ‘melk geven’, omdat ze een romantisch beeld van koeien in de wei hebben. In werkelijkheid worden ze op vele manieren uitgebuit. 

In ons e-book ‘Het verhaal achter melk’ vertellen we over de impact van het houden van deze koeien op de betrokken dieren. Je kunt het e-book hier lezen of downloaden.

Geen melk zonder kalfje

Het lichaam van een koe maakt niet zomaar melk aan. Net als bij mensen en andere zoogdieren komt de aanmaak van moedermelk pas op gang bij de geboorte van een kindje. Pas dan worden de melkklieren geactiveerd om voeding voor het kindje te maken. Voordat dit mogelijk is moet de koe eerst vruchtbaar zijn en vervolgens zwanger worden gemaakt.

Hoe de boer een koe vruchtbaar maakt

Melkkoeien worden al lange tijd geselecteerd en gefokt om zoveel mogelijk moedermelk aan te maken. Dit selectieve fokken heeft er toe geleid dat melkkoeien steeds vaker vruchtbaarheidsproblemen hebben. Om dit op te lossen, worden vruchtbaarheidshormonen gebruikt om de koeien toch zwanger te maken.[3] Hoewel het toedienen van groeihormonen aan dieren al jaren verboden is in Europa, zijn er geen restricties voor het gebruik van deze vruchtbaarheidshormonen. Elk jaar worden zo’n 200 tot 400 duizend koeien met vruchtbaarheidshormonen behandeld (zo’n 15 tot 30 procent van alle melkkoeien).[3]

Door vruchtbaarheidshormonen te gebruiken kan de boer het moment van de zwangerschap preciezer uitkienen en de kans vergroten dat een bepaalde groep koeien allemaal tegelijk zwanger zijn. Hierdoor wordt de planning van de melkproductie efficiënter. Zowel Wakker Dier als de dierenartsenorganisatie KNMvD maken zich zorgen om het hoge hormoongebruik, vooral omdat hier ook weinig toezicht op gehouden wordt en er weinig regels zijn op dit gebied.[3]

Hoe de boer een koe zwanger maakt

Vrijwel alle melkkoeien worden tegenwoordig zwanger gemaakt met behulp van kunstmatige inseminatie.[4] Het zaad dat hiervoor gebruikt wordt is afkomstig van een beperkt aantal fokstieren. Speciale bedrijven die zich specialiseren in het houden van fokstieren ‘verzamelen’ het sperma door de fokstier op te geilen op een os of kunstkoe om tot een ejaculatie te komen.[21][22][23] Tijdens het klaarkomen vangt een mens het sperma op.[5] Dit gebeurt vaak 2 keer per dag. Het afgenomen sperma wordt verkocht aan boerderijen met koeien.

Het leven van de kalfjes

De zwangerschap van een koe duurt net als bij mensen ongeveer 9 maanden. De kalveren worden eigenlijk altijd meteen de eerste dag bij hun moeder weggehaald. Dit wordt gedaan omdat het kalfje anders melk drinkt die die boer wil hebben.[1] Daarnaast blijkt uit experimenten dat kalfjes die bij hun moeder opgroeien meer koeiengedrag gaan vertonen en minder makkelijk laten sturen door mensen, wat niet in het belang van de boer is. [24]

In de natuur blijven kalveren meestal 7 tot 11 maanden bij hun moeder.[6] Daarom is het ook niet zo vreemd dat er op het internet een hoop filmpjes zijn van koeien die heftig en agressief reageren wanneer hun kalf weggehaald wordt en dat ze het kalf vaak achtervolgen als ze de kans krijgen. Ook is bekend dat koeien vaak dagen tot wekenlang nog om hun kalf roepen en gestrest gedrag tonen. Dit is natuurlijk niet zo verbazingwekkend, omdat zij haar kind 9 maanden gedragen heeft en met alle hormonen, hechting en moedergevoelens van dien.

De vrouwelijke kalveren worden grootgebracht om uiteindelijk net als hun moeders melkkoeien te worden. Mannelijke kalveren worden eigenlijk altijd vetgemest voor kalfsvlees. Bij vrijwel alle kalveren wordt hun hoornhuid verminkt, zodat ze geen hoorn kunnen groeien. Dit wordt gedaan omdat ze elkaar in de krappe stallen anders kunnen verwonden. In Nederland is het verplicht om deze ingreep met verdoving uit te voeren, maar boeren geven vaak niks tegen de napijn, waardoor kalveren vaak alsnog dagenlang pijn lijden door deze ingreep.[1, 7]

Elk jaar worden er in Nederland ruim 1,5 miljoen kalveren gehouden voor kalfsvlees. 800.000 van die kalveren worden vanuit het buitenland geïmporteerd.[8] Tijdens de eerste acht weken worden de kalfjes individueel in boxen gehouden. Dit is vooral omdat ze anders vanuit hun natuurlijke drang om te zuigen de urine van ander kalveren opzuigen bij de afwezigheid van hun moeder. Daarna worden ze naar kleine groepshokken gebracht waar ze nog een paar maanden verblijven.[9] Driekwart van alle kalveren in Nederland lijdt aan bloedarmoede, omdat ze expres op een ijzerarm dieet gezet worden. Hierdoor wordt het vlees wit, wat een hogere prijs oplevert na de slacht. De meeste kalveren komen ook niet buiten en beweging wordt zo veel mogelijk belet, ook weer om het vlees zo licht en mals mogelijk te houden.[9] Kalveren uit de melkindustrie worden bijna nooit vetgemest tot ze volwassen zijn en eindigen dus ook niet als rundvlees. Ze zijn namelijk gefokt voor een zo hoog mogelijke melkproductie, waardoor deze kalveren genetisch behoorlijk verschillen van runderen die gefokt zijn om opgegeten te worden. Ze groeien minder snel en worden niet zo onnatuurlijk groot en dik als de runderen die gefokt zijn om opgegeten te worden. Het is daarom niet winstgevend genoeg om ze langer te houden en dus worden ze als kalveren al geslacht wanneer ze 6 tot 7 maanden oud zijn. Ter vergelijking: een koe kan zo’n 20 jaar oud worden.

Helaas valt er aan kalfsvlees genoeg te verdienen. Het is zelfs winstgevend om extra kalveren met lang transport uit het buitenland te halen. Dit komt vooral omdat kalfsvlees enorm gepromoot wordt door de EU en er veel subsidies naartoe gaan. Kalveren zijn een bijproduct van de industrie en er moet iets gedaan worden met hun lichamen. 80 procent van het inkomen van de gemiddelde kalverhouder komt zelfs uit EU-subsidies.[10]

Melkproductie

Normaal gesproken drinkt een kalf ongeveer 7 tot 11 maanden melk bij zijn moeder en stopt daarna de melkproductie. Soms weten boeren de melkproductie iets te rekken, maar meestal is het nodig om de koe na 10 tot 11 maanden opnieuw zwanger te maken om de melkproductie op gang te houden.

Ruim honderd jaar geleden gaf een melkkoe gemiddeld 2500 kilo melk per jaar. Tegenwoordig is dat gemiddeld 8000 kilo, meer dan 3 keer zo veel.[2] Die hoeveelheid neemt nog steeds toe en er zijn zelfs koeien die de boer al 14.000 kilo melk per jaar opleveren.[1] In de biologische melkindustrie wordt gemiddeld 6600 kilo melk ontrokken aan het lichaam van een koe,[11] maar ook daar zijn er uitschieters naar 11.000 kilo per jaar.[12] Het is dan ook best begrijpelijk dat dit enorm zwaar is voor melkkoeien en ze moeten enorm veel krachtvoer eten om dit vol te kunnen houden. Hun lichaam moet extreem hard werken om zo onnatuurlijk veel melk te produceren, waardoor ze eigenlijk de hele dag doodmoe zijn. Het produceren van 8000 kilo melk per jaar kost een koe ongeveer net zo veel energie als het voor een mens kost om elke dag 8 uur hard te lopen.[13] Ook is het niet verbazingwekkend dat dit vaak leidt tot gezondheidsproblemen. Volgens de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) veroorzaakt het het selectief fokken voor een steeds hogere melkproductie voor leed bij koeien zoals kreupelheid en melkklierontstekingen, en hebben koeien door het onnatuurlijke (kracht)voer last van spijsverteringsproblemen. Daarnaast stelt het EFSA dat de koeien meestal gehouden worden in te kleine ligboxen en stallen wat ook bijdraagt aan hun leed.[14]

Koeienmoeder in stal
De hoeveelheid moedermelk die een koe in een jaar wordt ontnomen is enorm toegenomen.
Jaartal 1910 2019 Biologisch (2012)
Productie in kilo's per jaar 2.500 kg

8.000 kg uitschieters naar 14.000 kg

 6.600 kg uitschieters naar 11.000 kg

Hoeveel koeien komen er buiten?

De koe stamt af van de oeros die aangepast is op het buitenleven. Melkkoeien zitten vooral binnen. 35 procent van de Nederlandse melkkoeien komt zelfs nooit buiten.[15] Melkkoeien hebben een grotere kans op bepaalde gezondheidsproblemen zoals uierontstekingen, klauwontstekingen en pootgebreken.[16]

De slacht

Koeien worden normaal gesproken meestal tussen de 15 en 25 jaar oud.[17] Haar lichaam produceert met de jaren steeds minder melk. Dat is natuurlijk niet zo raar, want ze worden door het veelvuldige melken helemaal uitgeput. Daarom worden koeien na 4 of 5 jaar meestal naar de slacht gestuurd.[4] Sommige koeien worden nog eerder naar de slacht gestuurd, omdat ze bijvoorbeeld problemen hebben als onvruchtbaarheid, kreupelheid of uierinfecties.[7] Koeien die gehouden worden door boeren die biologisch ondernemen, mogen meestal nog een paar maanden langer leven, maar die komen daarna in dezelfde slachthuizen terecht als andere koeien. Koeien worden – behalve bij onverdoofde slacht – voor de slacht hersendood gemaakt doordat een pin hun hoofd ingeschoten wordt. Bij kalveren wordt deze methode ook gebruikt, maar bij kalveren is een elektrische schok ook een gebruikelijke bedwelmingsmethode.[18] Het hersendood maken gaat niet altijd goed, waardoor koeien soms bij bewustzijn zijn als de keel doorgesneden wordt en doodbloed.

Veel koeien zijn zwanger wanneer ze naar de slacht gaan. Ze worden tenslotte steeds opnieuw zwanger gemaakt om de melkproductie op gang te houden. Zwangere koeien mogen wettelijk ook gewoon geslacht worden. Alleen koeien die meer dan 8 maanden zwanger zijn, mogen officieel niet meer geslacht worden voor de geboorte. Maar zelfs het slachten van koeien die meer dan 8 maanden zwanger zijn, komt volgens de NVWA wekelijks voor.[19] Tijdens de slacht worden de kalveren uit de buik van hun moeder gesneden en daarna aan hun lot over gelaten. Hierdoor sterven ze vaak een langzame dood door verstikking, wat tot wel 20 minuten kan duren.[20]

Keurmerken

Hoewel biologische koemelk en koemelk met een keurmerk een stap in de goede richting lijken, zijn ook deze alternatieven slecht voor het milieu en veroorzaken ze evenveel dierenleed als alle andere melk waar dieren voor gebruikt worden. Slechts 2,7% van de melkkoeien worden uberhaupt biologisch gehouden.[11] Ook bij deze soorten zuivel wordt het kalf op de eerste dag bij haar moeder weggehaald en worden koeien gedwongen om onnatuurlijk veel melk te produceren om vervolgens op jonge leeftijd gedood te worden. Ook andere dieren zoals geiten en schapen worden gebruikt voor het ontnemen van hun moedermelk. Wat deze dieren meemaken is vergelijkbaar. Gelukkig kan je diervriendelijk leven door zuivelproducten te vervangen voor plantaardige alternatieven.

Wat kan ik doen?

Wie melk koopt, subsidieert deze praktijken. Het beste wat je kunt doen om de koeien, kalfjes en andere dieren te helpen, is geen gebruik te maken van producten waarvoor zij gebruikt moeten worden. Hiermee help je niet alleen deze dieren, maar geef je ook het signaal af dat je heel goed zonder kunt!

Kijk voor heerlijke zuivelvrije recepten (en meer!) op de pagina van de VeganChallenge.

Toon bronnenlijst

  1. Wakker Dier. (n.d.). Melkkoeien.
  2. Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS]. (2015). Meer melkvee, forse toename melkproductie.
  3. Wakker Dier. (2014). Hormoongebruik in de vee-industrie.
  4. Campina. (n.d.). Hoeveel melk geeft een koe per dag?
  5. Levende Haven. (n.d.). Kunstmatige inseminatie bij koeien.
  6. Van Dixhoorn, I., Van Dierendonck, M., Van Eerdenburg, F, Van Leengoed, L., Leenstra, F., Schoemaker, N. & Vinke, C. (2011). Scheiden van dieren.
  7. Animal Rights. (n.d.). Melkkoeien.
  8. Bakker, T., Baltussen, W., Doorneweert, B. (2012). Concurrentiemonitor blank kalfsvlees.
  9. BNNVara. (2008). Reclame Code Commissie bevestigt ziekte blanke kalveren. Vroege Vogels.
  10. De Witt Wijnen, P. (2016). nrc.checkt ‘Kalverboeren voor 92 procent afhankelijk van Europese subsidies’‘. NRC Handelsblad.
  11. Van der Meulen, H. (2019). Biologische bedrijven hebben afwijkende bedrijfsopzet en stabielere melkprijs. Agrimatie – informatie over de agrosector.
  12. Van Zuijlen, A. (2012). Het kan: 11.000 kilo biologische melk per koe. Boerderij.nl.
  13. Webster, J. (1993). Understanding the dairy cow. 2nd edition. Blackwell Scientific Publications, Oxford, UK.
  14. European Food Safety Authority [EFSA]. (2009). EFSA advises on welfare of dairy cows.
  15. Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS]. (2018). Weer meer melkkoeien in de wei.
  16. Tombrock, R. (2013). Een koe in de wei, dat is pas duurzaam. Trouw.
  17. Levende Haven. (n.d.). Leeftijd van koeien.
  18. Wakker Dier. (n.d.). Slachten.
  19. Kempes, M. & Strijker, R. (2018). Hoogzwangere koeien naar slachtbank ondanks verbod, honderden kalfjes gestikt. RTL Nieuws.
  20. Van Dongen, A. (2017). Honderden hoogzwangere koeien naar de slacht. Algemeen Dagblad.
  21. Keuringsdienst van waarde (2018). Zeldzame koeien en hun zuivelproducten.
  22. Jan rijdt rond (2015). Jan melkt een stier.
  23. Veeteeltwebsite (2013). Zestien jaar oude Kian in beeld.
  24. Mac van Dinther (2018). Moeten kalfjes wel of niet bij de moederkoe blijven? Volkskrant.