De meesten van ons zijn grootgebracht met het idee dat zuivel een belangrijk onderdeel van ons dagelijks eetpatroon is. Melk is de witte motor, melk moet. Vooral als bron van calcium zou zuivel onvervangbaar zijn. De gemiddelde wereldburger consumeert echter veel minder dan de hoeveelheid melk en kaas die door het Voedingscentrum wordt aangeraden. 75% van de wereldbevolking is in meer of mindere mate lactose-intolerant.[1] Zijn al deze mensen gedoemd tot een ongezond leven? Wat is hier aan de hand?

Voedingsstoffen in zuivel

Melk en andere zuivelproducten bevatten inderdaad nuttige voedingsstoffen zoals calcium en eiwitten. Je kunt echter meer dan voldoende van deze stoffen binnenkrijgen door het eten van andere producten. Veel noten, zaden, bonen, bladgroenten en zeewieren zijn bijvoorbeeld rijk aan calcium, en veel sojadrinks worden ermee verrijkt. Ook vitamine B12 en vitamine D kun je uit andere producten halen. Eiwit in het dieet wordt vaak geassocieerd met zuivel en vlees, maar wereldwijd haalt de mens het merendeel van zijn eiwitten uit plantaardige bronnen.[2] Vooral granen, bonen, noten en zaden zijn rijk aan eiwit. Alle acht essentiële aminozuren, de bouwstenen voor eiwitten die het menselijk lichaam zelf niet kan aanmaken, zitten ook in plantaardig voedsel.

Tegelijkertijd is er weinig wetenschappelijk bewijs voor de gezondheidsclaims van zuivel.

Osteoporose

Jarenlang onderzoek onder zowel kinderen als volwassenen laat zien dat melkconsumptie hun botten niet sterker maakt, en ze niet beschermt tegen osteoporose (botontkalking).[3-5] In landen waar weinig zuivel geconsumeerd wordt komt juist minder vaak osteoporose voor! Een hoge inname van dierlijke eiwitten lijkt een deel van het probleem te vormen: Het lichaam kan calcium daardoor minder goed vasthouden[6-8], met negatieve gevolgen voor de botsterkte van dien.[9]

De inname van een bepaalde hoeveelheid calcium is zeker nodig voor gezonde botten, maar dit kun je ook uit andere, plantaardige producten halen. Daarnaast blijkt dat het eten van meer groente en fruit op zich de kans op osteoporose ook verlaagt.[10-11]

Hart- en vaatziekten

Zuivel bevat relatief veel cholesterol, verzadigd vet, en transvetten, stoffen die een rol spelen bij het ontstaan en verergeren van hart- en vaatziekten. En dat terwijl dit onder Nederlanders de grootste doodsoorzaak is. Een dieet waarbij zuivel en andere dierlijke producten vermeden worden, kan helpen om bloeddruk en cholesterol aanzienlijk te laten dalen.[12-13]

Diabetes

Verzadigde vetten en transvetten spelen niet alleen een rol bij hart- en vaatziekten, maar hebben ook invloed op de insuline-gevoeligheid van het lichaam. Een overzichtsstudie concludeert dat het vermijden van deze stoffen de kans op type 2 diabetes verkleint, en dat dit in de praktijk betekent dat je voedsel rijk aan verzadigde vetten (vlees en vette zuivelproducten) beter kunt vervangen door voedsel rijk in plantaardige vetten (ongeharde margarines, noten en zaden).[14] Ook voor mensen die al aan type 2 diabetes lijden kan een dieet zonder vlees en zuivel een effectieve strategie vormen.[15-20]

Wetenschappers vonden tevens een verband tussen het voeden van baby’s met koemelk en het ontstaan van type 1 diabetes.[21-22]

Kanker

In verschillende studies zijn verbanden gevonden tussen zuivelconsumptie en het ontstaan van zowel borst- als prostaatkanker.[23-24] Dit lijkt veroorzaakt te worden door het voorkomen van bepaalde groeihormonen en oestrogenen in melk (waaronder het hormoon IGF1) die ons metabolisme verstoren.[25-28] Een Europese studie liet bijvoorbeeld zien dat mannen met de grootste hoeveelheden IGF1 in hun bloed, een dubbel zo grote kans hebben om prostaatkanker te krijgen. Daarnaast vonden verschillende studies een verband tussen consumptie van het melksuiker lactose en het onstaan van eierstokkanker.[29-31] Een studie in Denemarken toonde aan dat vrouwen die meer dan twee glazen melk per dag dronken, bijna dubbel zo vaak eierstokkanker kregen als vrouwen die minder dan een half glas melk per dag nuttigden.

Conclusie

Zuivelconsumptie is niet nodig voor een goede gezondheid en kan er zelfs negatieve effecten op hebben. Dat geldt overigens ook voor andere dierlijke producten, zoals (bewerkt) vlees en eieren. Natuurlijk zijn de aandoeningen die hierboven besproken zijn het resultaat van een samenspel tussen genetische aanleg, dieet en levensstijl – maar minder zuivel consumeren kan het risico op deze veelvoorkomende en ernstige ziekten wel degelijk verkleinen.

Toon bronnenlijst

  1. Pribila, B.A., Hertzler, S.R., Martin, B.R., Weaver, C.M., Savaiano, D.A. (2000). Improved lactose digestion and intolerance among African-American adolescent girls fed a dairy-rich diet. Journal of the American Dietetic Association, 100(5), 524-528. https://doi.org/10.1016/S0002-8223(00)00162-0
  2. Young, V., Pellett, P. (1994). Plant proteins in relation to human protein and amino acid nutrition. American Journal of Clinical Nutrition, 59, 1203S-1212S. https://doi.org/10.1093/ajcn/59.5.1203S
  3. Lanou, A.J., Berkow , S.E., Barnard, N.D. (2005). Calcium, dairy products, and bone health in children and young adults: a reevaluation of the evidence. Pediatrics, 115, 736-743. https://doi.org/10.1542/peds.2004-0548
  4. Feskanich, D., Willett, W.C., Colditz, G.A. (2003). Calcium, vitamin D, milk consumption, and hip fractures: a prospective study among postmenopausal women. American Journal of Clinical Nutrition, 77, 504-511. https://doi.org/10.1093/ajcn/77.2.504
  5. Sonneville, K.R., Gordon, C.M., Kocher, M.S., Pierce, L.M., Ramappa, A., Field, A.E. (2012). Vitamin D, Calcium, and Dairy Intakes and Stress Fractures Among Female Adolescents. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 166(7), 595-600. https://dx.doi.org/10.1001%2Farchpediatrics.2012.5
  6. Abelow, B.J., Holford, T.L., Insogna, K.L . (1992). Cross-cultural association between dietary animal protein and hip fracture: a hypothesis. Calcified Tissue International, 50(1), 14–18. https://doi.org/10.1007/bf00297291
  7. Hegsted, M., Schuette, S.A., Zemel ,M.B., Linkswiler, H.M. (1981). Urinary calcium and calcium balance in young men as affected by level of protein and phosphorus intake. The Journal of Nutrition, 111(3), 553–562. https://doi.org/10.1093/jn/111.3.553
  8. Kerstetter, J.E., Allen, L.H. (1990). Dietary protein increases urinary calcium. The Journal of Nutrition, 120(1), 134–6. https://doi.org/10.1093/jn/120.1.134
  9. Feskanich, D., Willett, W.C., Stampfer, M.J., Colditz, G.A. (1996). Protein Consumption and Bone Fractures in Women. American Journal of Epidemiology, 143(5), 472-79. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.536.9084&rep=rep1&type=pdf
  10. Lin, P. H., Ginty, F., Appel, L. J., Aickin, M., Bohannon, A., Garnero, P., … & Svetkey, L. P. (2003). The DASH diet and sodium reduction improve markers of bone turnover and calcium metabolism in adults. The Journal of Nutrition, 133(10), 3130-3136. https://doi.org/10.1093/jn/133.10.3130
  11. Tucker, K. L., Hannan, M. T., Chen, H., Cupples, L. A., Wilson, P. W., & Kiel, D. P. (1999). Potassium, magnesium, and fruit and vegetable intakes are associated with greater bone mineral density in elderly men and women. The American Journal of Clinical Nutrition, 69(4), 727-736. https://doi.org/10.1093/ajcn/69.4.727
  12. Lindahl, O., Lindwall, L., Spangberg, A., Stenram, A., Ockerman, P.A. (1984). A vegan regimen with reduced medication in the treatment of hypertension. British Journal of Nutrition, 52, 11-20. https://doi.org/10.1079/bjn19840066
  13. Ernst, E., Pietsch, L., Matrai, A., Eisenberg, J. (1986). Blood rheology in vegetarians. British Journal of Nutrition, 56, 555-560. https://doi.org/10.1079/BJN19860136
  14. Risérus, U., Willet, W. (2009). Dietary fats and prevention of type 2 diabetes. Progress in Lipid Research, 48(1), 44-51. https://doi.org/10.1016/j.plipres.2008.10.002
  15. Snowdon, D. A.; Phillips, R. L. (1985). Does a vegetarian diet reduce the occurrence of diabetes? American Journal of Public Health, 75(5), 507–512. https://doi.org/10.2105/ajph.75.5.507
  16. Jenkins, D.J., Kendall, C.W., Marchie, A., Jenkins, A.L., Augustin, L.S., Ludwig, D.S., Barnard, N.D., Anderson, J.W. (2003). Type 2 diabetes and the vegetarian diet. American Journal of Clinical Nutrition, 78, 610S–616S. https://doi.org/10.1093/ajcn/78.3.610S
  17. Nicholson, A., Sklar, M., Barnard, N., Gore, S., Sullivan, R., Browning, S. (1999). Toward Improved Management of NIDDM: A Randomized, Controlled, Pilot Intervention Using a Lowfat, Vegetarian Diet. Preventive Medicine, 29(2), 87. https://doi.org/10.1006/pmed.1999.0529
  18. Barnard, N.D., Cohen, J., Jenkins, D.J., Turner-McGrievy, G., Gloede, L., Jaster, B., Seidl, K., Green, A.A., Talpers, S. (2006). A low-fat vegan diet improves glycemic control and cardiovascular risk factors in a randomized clinical trial in individuals with type 2 diabetes. Diabetes Care, 29(8), 1777-1783. https://doi.org/10.2337/dc06-0606
  19. McCarty, M. (2002). Favorable impact of a vegan diet with exercise on hemorheology: implications for control of diabetic neuropathy. Medical Hypotheses, 58(6), 476–486. https://doi.org/10.1054/mehy.2001.1456
  20. McCarty, M. (2005). The low-AGE content of low-fat vegan diets could benefit diabetics ? though concurrent taurine supplementation may be needed to minimize endogenous AGE production. Medical Hypotheses, 64(2), 394–398. https://doi.org/10.1016/j.mehy.2004.03.035
  21. Saukkonen, T., Virtanen, S.M., Karppinen ,M., Reijonen, H., Ilonen, J., Räsänen, L., Akerblom, H.K., Savilahti, E., Childhood Diabetes in Finland Study Group. (1998). Significance of cow’s milk protein antibodies as risk factor for childhood IDDM: interaction with dietary cow’s milk intake and HLA-DQB1 genotype. Dibetologia, 41, 72-78. https://doi.org/10.1007/s001250050869
  22. Kimpimaki, T., Erkkola, M., Korhonen, S., Kupila, A., Virtanen, S.M., Ilonen, J., Simell, O., Knip, M. (2001). Short-term exclusive breastfeeding predisposes young children with increased genetic risk of Type I diabetes to progressive beta-cell autoimmunity. Diabetologia, 44, 63–69. https://doi.org/10.1007/s001250051581
  23. Glade, M.J. (1997). Food, nutrition and the prevention of cancer: a global perspective. Nutrition, 15(6), 523–6. https://doi.org/10.1016/s0899-9007(99)00021-0
  24. Chan, J.M., Gann, P.H., Giovannucci, E.L. (2005). Role of diet in prostate cancer development and progression. Journal of Clinical Oncology, 23(32), 8152-8160. https://doi.org/10.1200/JCO.2005.03.1492
  25. Voskuil, D.W., Vrieling, A., van’t Veer, L.J., Kampman ,E., Rookus, M.A. (2005). The insulin-like growth factor system in cancer prevention: potential of dietary intervention strategies. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention, 14, 195-203. http://cebp.aacrjournals.org/cgi/reprint/14/1/195.pdf
  26. Young, N.J., Metcalfe, C., Gunnell, D., Rowlands, M.A., Lane, J.A., Gilbert, R., Avery, K.N., Davis, M., Neal, D.E., Hamdy, F.C., Donovan, J., Martin, R.M., Holly J.M. (2012). A cross-sectional analysis of the association between diet and insulin-like growth factor (IGF)-I, IGF-II, IGF-binding protein (IGFBP)-2, and IGFBP-3 in men in the United Kingdom. Cancer Causes Control, 23(6), 907-917. https://doi.org/10.1007/s10552-012-9961-6
  27. Gonzalez, C.A., Riboli, E. (2010). Diet and cancer prevention: Contributions from the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC) study. European Journal of Cancer, 46, 2555-2562. https://doi.org/10.1016/j.ejca.2010.07.025
  28. Farlow, D.W., Xu, X., Veenstra, T.D. (2009). Quantitative measurement of endogenous estrogen metabolites, risk-factors for development of breast cancer, in commercial milk products by LC-MS/MS. Journal of Chromatography B, 877, 1327-1334. https://doi.org/10.1016/j.jchromb.2009.01.032
  29. Cramer, D.W., Greenberg, E.R., Titus-Ernstoff, L., Liberman, R.F., Welch, W.R., Li, E., Ng., W.G. (2000). A case-control study of galactose consumption and metabolism in relation to ovarian cancer. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention, 9, 95-101. https://cebp.aacrjournals.org/content/9/1/95
  30. Larsson, S.C., Bergkvist, L., Wolk, A. (2004). Milk and lactose intakes and ovarian cancer risk in the Swedish Mammography Cohort. American Journal of Clinical Nutrition, 80, 1353-1357. https://doi.org/10.1093/ajcn/80.5.1353
  31. Faber, M.T., Jensen, A., Søgaard, M., Høgdall, E., Høgdall, C., Blaakaer, J., Kjaer, S.K. (2012). Use of dairy products, lactose, and calcium and risk of ovarian cancer – results from a Danish case-control study. Acta Oncoogica, 51, 454-464. https://doi.org/10.3109/0284186X.2011.636754